Prince series

Warhol maakte het oranje portret van Prince in 1984 als onderdeel van zijn Prince-series dat bestaande uit 16 Prince-portretten. In 2016, kort na het overlijden van Prince, gaf de Warhol Foundation toestemming aan uitgever Condé Nast om de Prince-zeefdruk tegen betaling te gebruiken als omslag van een tijdschrift ter nagedachtenis aan Prince.

De Prince Series van Warhol
De Prince Series van Warhol

 

Auteursrechtinbreuk

Toen Goldsmith de publicatie onder ogen kreeg tekende zij bezwaar aan. Volgens Goldsmith maakte de Stichting hiermee inbreuk op haar auteursrechten. Immers, Warhol had indertijd haar foto gebruikt voor de creatie van het kunstwerk en zij had geen toestemming gegeven voor deze publicatie.

Fair use

Echter, de Warhol Stichting verweerde zich met het argument dat dit gebruik als ‘fair use’ moet worden beschouwd. Fair use is een begrip uit het Amerikaanse auteursrecht. Onder bepaalde omstandigheden kan het opnemen van andermans werk in je eigen kunstwerk ‘fair’ zijn en daarmee toegestaan. Bij de fair use-toets speelt onder andere een belangrijke rol de vraag of gebruik van het werk ‘transformatief’ is, dat wil zeggen of er iets wezenlijks nieuws wordt toegevoegd waardoor het werk een ander karakter of een andere betekenis krijgt. Daarnaast is ook van belang of het werk al dan niet commercieel gebruikt wordt.

Prince Warhol
Links de zeefdruk van Warhol, rechts de foto van Goldsmith

 

Nieuwe betekenis

Volgens de Warhol Stichting voegt de Prince-zeefdruk van Warhol een nieuwe boodschap en een nieuwe betekenis toe aan de foto van Goldsmith. Warhol heeft de kwetsbare en ongemakkelijke Prince op de foto getransformeerd tot een iconisch en ‘larger-than-life’ figuur. Daardoor is er sprake van transformatief gebruik en dus fair use, zo stelt de stichting.

Bescheiden aanpassingen

Echter, het Hooggerechtshof kiest toch de kant van Goldsmith. ‘Lynn Goldsmiths’ werk heeft, net als dat van andere fotografen, recht op auteursrechtbescherming, ook tegen beroemde artiesten’, aldus het Hof. Hoewel de bewerking van Warhol op zich wel een nieuwe uitdrukking geeft aan de foto van Goldsmith, zijn het toch ‘bescheiden aanpassingen’, aldus het hof.

Prince
Warhol-zeefdruk dient zelf doel als foto’s Prince: illustratie van Prince artikel in tijdschrift

Zelfde doel

Volgens het hof zijn in dit geval het doel en het karakter van zowel de foto van Goldsmith als de zeefdruk van Warhol min of meer hetzelfde: beide worden gebruikt ter illustratie van artikelen over de persoon Prince, ze zijn in feite inwisselbaar. Daar komt bij, zo vervolgt het Hof, dat het gebruik van deze zeefdruk zuiver commercieel is. Ook dat weegt zwaar mee in het oordeel dat hier geen sprake is van transformatief gebruik en fair use. De Andy Warhol Foundation zal Goldsmith daarom een vergoeding moeten betalen. Opvallend is overigens dat niet alle 9 rechters bij het Hof het eens zijn: twee rechters hadden liever gezien dat Warhol aan het langste eind had getrokken.

Gevolgen

Hoewel de zaak over specifiek gebruik (commerciële licentie aan een tijdschrift) van een specifiek werk (Orange Prince-zeefdruk) gaat, lijkt deze uitspraak van de hoogste Amerikaanse rechter in de VS toch in het algemeen beperkingen op te leggen aan de artistieke vrijheid van ‘ontleningskunstenaars’, kunstenaars die andermans werk in hun eigen werk gebruiken. Omdat met name de wijze van gebruik van het werk ook een belangrijke rol blijkt te spelen, is het bovendien oppassen geblazen bij commerciële exploitatie van ‘ontleningskunst’. Eén van de rechters van het hof, Neil Gorsuch, geeft als voorbeeld dat als de Prince-zeefdruk als onderdeel van een tentoonstelling over Warhol in een non-profit museum tentoongesteld zou zijn, dit laatste – anders dan de commerciële licentie – mogelijk wel als fair use gezien kan worden.

Bas Kist

Delen van dit artikel werden eerder gepubliceerd in de Volkskrant

Bas Kist is mede-oprichter van Merkenbureau Chiever. Hij schrijft regelmatig artikelen over merken- en auteursrecht in de Volkskrant en Adformatie. Daarnaast is hij docent bij de European Institute for Brand management EURIB.